Criticism By Kridpuj Dhansandozs 28ธ.ค.62
5 ปีที่ผ่านมา
ฮาวทูทิ้ง..ทิ้งอย่างไรไม่ให้เหลือเธอ (นวพล ธำรงรัตนฤทธิ์, 115 min, 2019)
!SPOILER ALERT!
.
.
.
.
.
การเน้นความสำคัญของปัจเจคชน จงประหยัด จงขยันหมั่นเพียร ชนชั้นแรงงานต้องพยายามปรับปรุงและพึ่งพาตนเองหรือ Self Help ปรากฎอยู่ในหนังสือของ Samuel Smiles ที่ถูกตีพิมพ์ออกมาในปี ค.ศ. 1859 รวมไปถึงทฤษฎีการคัดเลือกตามธรรมชาติของ Charles Darwin ซึ่งพูดถึงสิ่งมีชีวิตที่ปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดล้อมเท่านั้นถึงจึงจะอยู่ได้ หรือผู้อยู่รอดคือผู้ที่เหมาะสมที่สุด นักชาตินิยมชาวตะวันตกได้นำแนวคิดเหล่านี้มาใช้ขยายอำนาจตนเอง และมีอิทธิพลอย่างมากกับจักรวรรดินิยมในญี่ปุ่นตั้งแต่ปลายศตวรรษที่ 19
ชนชั้นนำญี่ปุ่นมีความเชื่อว่าถ้าจะเอาชนะตะวันตกได้ต้องเรียนรู้ พัฒนา และเข้าร่วมกับชาติตะวันตก นำไปสู่การขยายอำนาจในดินแดนต่างๆ ได้แก่ การแข่งขันกับจีนเหนือเกาหลีช่วงทศวรรษ 1880 ญี่ปุ่นใช้กระบวนการขูดรีดมิได้ต่างจากชาติตะวันตกปกครองในเอเชียและแอฟริกา สิ่งเหล่านี้ทำให้แนวคิดชาตินิยมที่มีอยู่ดั้งเดิมของญี่ปุ่นเข้มข้นขึ้น
ญี่ปุ่นมีความพยายามส่งออกศาสนาพุทธส่วนเหนือ (Northern Buddhism) แบบมหายานได้แก่ นิกายเซน ให้ชาติตะวันตกเห็นว่ามีความเหนือกว่าพุทธส่วนใต้ (Southern Buddhism) หรือแบบเถรวาทที่มีศูนย์กลางอยู่ที่ซีลอน (หรือศรีลังกา) นำโดยพระอนาคาริก ธรรมปาละซึ่งอยู่ภายใต้การปกครองของอังกฤษ
Soyen Shaku เป็นบุคคลที่มีอิทธิพลกับการแผ่ขยายคำสอนแบบพุทธเซนเข้าสู่โลกตะวันตกในช่วงที่ญี่ปุ่นกำลังผันตัวเองเข้าเป็นหนึ่งในมหาอำนาจโลก เป็นรากฐานให้กับวัฒนธรรมในเขตรัฐแคลิฟอร์เนียและกระจายไปทั่วโลกในเวลาต่อมา Shaku บวชเรียนเป็นพระเถรวาทในช่วงแรกที่วัดในอาณานิคมอังกฤษก่อนที่จะไปเผยแพร่ที่โตเกียวและชิคาโกในเวลาต่อมา ที่นั่นคำสอนและวิธีการนั่งสมาธิของ Shaku ถูกแปลเป็นภาษาอังกฤษโดยพอล คารัส นักวิชาการด้านศาสนาและเจ้าของสำนักพิมพ์
นอกจากนี้ Shaku ยังดำรงตำแหน่งเป็นอนุศาสนาจารย์ในกองทัพญี่ปุ่น เขายังเคยกล่าวว่าบางครั้งสงครามก็เป็นสิ่งที่ต้องเกิดขึ้นเพื่อธำรงไว้ซึ่งความสามัคคีของชาติ และในท้ายที่สุดญี่ปุ่นก็เอาชนะรัสเซียได้ในสงครามญี่ปุ่น-รัสเซียในปี ค.ศ. 1904-1905
Shaku เดินทางเผยแพร่เซนในยุโรปและอเมริกา หลังจากญี่ปุ่นเอาชนะรัสเซีียได้ แนวคิดเซนได้ถูกนำไปเปรียบเทียบว่าดีกว่าแนวคิดของศาสนาคริสต์ (พร้อมๆกับที่ศาสนาคริสต์ถูกท้าทายและเสื่อมศรัทธาจากแนวคิดวิทยาศาสตร์) และพุทธแบบอื่นๆ
แนวคิดเซนได้ถูกทำให้ยิ่งใหญ่ขึ้นไปอีกเมื่อลูกศิษย์ของ Shaku คือ D. T. Suzuki ผู้ทำให้งานของอาจารย์ตนเองและแนวคิดเซนได้รับการยอมรับไปทั่วโลก ด้วยการตีพิมพ์ Outlines of Mahayana Buddhism ในปี ค.ศ. 1907 ถือเป็นพุทธที่มีชัยในสงครามและดีเลิศกว่าพุทธแบบอื่น
แนวคิดเซนได้แก่ การกินอาหาร นั่งสมาธิ และรักษาโรคได้รับความนิยมอย่างมากในแคลิฟอร์เนีย พร้อมๆกับการเอาแนวคิดเซนเข้ากับการขยายอำนาจของกองทัพญี่ปุ่นและฝ่ายอักษะในสงครามโลก ข้อเขียนของ D. T. Suzuki ได้ถูกเอาไปใช้ในการปกครองของเผด็จการในอิตาลี รวมถึงมีหลักฐานที่ถูกเปิดเผยโดย Brian Victoria (2012) นักวิชาการศาสนาว่า D. T. Suzuki เคยสนับสนุนการปกครองของพรรคนาซีเยอรมัน
ชาวตะวันตกหันมาสนใจคำสอนของเซนเพราะมีแนวทางที่สอดคล้องกับหลักวิทยาศาสตร์ แนวคิดเซนเน้นเรื่องการตรัสรู้หรือ Satori (悟り) การตัดขาดจากอวิชา ตัณหา จนเข้าสู่การหลุดพ้นหรือความว่าง นิกายเซนแพร่หลายในชิคาโกและซานฟราซิสโก จนกระทั่งหลังสงครามโลกที่สอง ช่วงทศวรรษที่ 1960 เกิดกระแสศิลปะมินิมอล (Minimal art) ซึ่งได้รับอิทธิพลอย่างสูงจากเซน ซึ่งเน้นที่ความเรียบง่าย (simplicity) และนำเสนอเพียงแก่นแท้ (essensiality) ที่มาจากสวนหินซึ่งเน้นความว่างของพื้นที่เปิด หรือ Ma (間) และ wabi-sabi (侘寂) ที่ให้คุณค่ากับคุณภาพของสิ่งของธรรมดา
ศิลปะมินิมอลเน้นความเรียบง่าย ไม่ใช้สีฉูดฉาด ไม่แสดงอัตลักษณ์ (Identity) เนื้อหา หรืออารมณ์ของศิลปิน "Less is more" หรือน้อยแต่มาก เป็นคติที่ถูกมองว่าเป็นหนึ่งในต้นธารของศิลปะการออกแบบมินิมอล มีที่มาจาก Ludwig Mies van der Rohe ผู้บริหารโรงเรียนศิลปะ Bauhaus ในช่วง ค.ศ. 1930-1933 ก่อนจะถูกสั่งให้ปิดตัวโดยพรรคนาซีเพราะเป็นศูนย์กลางของปัญญาชนผู้นิยมแนวคิดคอมมิวนิสต์ โดยมีเป้าหมายคือการออกแบบเป็นไปเพื่อแก้ปัญหาในสังคม
ปลายทศวรรษที่ 1980 ศิลปะมินิมอลถูกเปลี่ยนให้กลายเป็นของฟุ้งเฟ้อ มีสถาปนิกคนสำคัญคือ John Pawson สถาปนิกชาวอังกฤษที่ใช้แนวคิดมินิมอลในการสรรค์สร้างงานเป็นหลัก เขาเป็นลูกคนสุดท้อง เติบโตมาในครอบครัวเจ้าของอุตสาหกรรมทอผ้าที่ร่ำรวยในยอร์คเชียร์ เรียนใน Architectural Association School of Architecture สถานศึกษาราคาแพงสักพักก็ลาออก เคยใช้ชีวิตอยู่ที่ญี่ปุ่นกว่าหกปีและเกือบจะบวชเป็นพระนิกายเซน เขาออกแบบห้องโชว์ให้ Calvin Klein แนวคิดมินิมอลถูกนำไปใช้ในการออกแบบทั้งโต๊ะ เก้าอี้ จนถึงโทรศัพท์มือถือ
ธเนศ วงศ์ยานนาวาเสนอว่าการนำแนวคิดมินิมอลไปใช้อย่างการเปิดเพนต์เฮาส์ใจกลางเมืองให้สถาปนิกมินิมอลไปออกแบบเป็นวิถีของคนร่ำรวย ชีวิตที่ดี (good life) คือไม่ต้องพกอะไรติดตัวแม้กระทั่งเครดิตการ์ดหรือเงินสด มีของน้อยชิ้นอยู่ในบ้าน เลือกเก็บเฉพาะของที่จำเป็น หรือ “การที่ไม่ต้องอวดอะไร นี่คือซูปเปอร์อวด”
การออกแบบมินิมอลจึงเป็นการทำสิ่งที่พากเพียรอย่างสูง (effort) ให้สมบูรณ์ที่สุด เกลาทุกขั้นตอน ทำลายหลายสิ่งเพื่อให้ได้แก่นแท้ หรือที่ธเนศ วงศ์ยานนาวาบอกว่างานของ Pawson จึงไม่ต่างจากพระ/นับบวชบำเพ็ญเพียรขั้นสุด ฉันแต่ข้าวเปล่าๆกับน้ำแค่นั้น ไม่ได้ปรุงแต่งสิ่งใดลงไป หรือการตัดกามกิเลสออก ตัดจากรักโลภโกรธหลง ไม่ต้องการอะไรที่หวือหวา งานของ Pawson จึงเสนอสิ่งที่เรียกว่าความบริสุทธิ์ของชาวตะวันตก (purity) งานของเขาจะมีสีขาวเป็นองค์ประกอบสำคัญ เช่นการใช้หินอ่อนสีขาวที่ไม่มีลวดลายและไม่มีรอยต่อ
โดยสรุปแล้วปรัชญาของเซนและศิลปะมินิมอลจึงเป็นแนวคิดที่เชื่อในสารัตถะ (essence) หรือแก่นแกนความจริงที่ตายตัวในฐานะเป็นอนัตตา ตรงข้ามกับมิเชล ฟูโกต์กลับมองว่าอัตตาหรือ being กลับเป็นสิ่งไม่หยุดนิ่งและเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ (dynamic) หรือที่ Deleuze และ Guattari พูดถึงไรโซม (rhizome) หรือรากไม้ที่เคลื่อนที่ในแนวระนาบ ต่างจากต้นไม้ใหญ่ที่ทำตนเป็นแก่นแท้ (essence) และแตกรากย่อยออกไปที่เป็นแนวคิดแบบรวมศูนย์และมีลำดับชั้นเหมือนแนวคิดรัฐ หรือโครงสร้างประชาน (cognitive structure) ที่อารมณ์ความรู้สึกและความต้องการทางเพศถูกกดทับปกปิดให้มิดชิด
สถาปัตยกรรมแบบมินิมอลจึงเป็นการใฝ่ฝันถึงความสมบูรณ์แบบของตัวตนที่ขาดหาย (lack) เช่นเดียวกับจีน หญิงสาวที่เพิ่งกลับจากเรียนที่สวีเดน เมื่อชิ้นส่วนที่เธอทำตกหล่นคือความสัมพันธ์กับเพศชาย คล้ายกับปมอิเล็คตราในเพศหญิง หรืออิดิปุสในผู้ชาย เธอยังตกค้างกับความสัมพันธ์แบบชาย-หญิง หรือพ่อ-ลูก ซึ่งความสัมพันธ์เช่นนี้วางอยู่บนความไม่เท่าเทียมของอำนาจ เธอยังติดค้างกับพ่อผู้ปกครองที่เปลี่ยนแปลงไปตลอดกาล พ่อที่เคยมอบความร่มเย็นให้กับครอบครัว พ่อที่เคยเป็นที่พึ่งให้กับครอบครัว ภาพปัจจุบันจึงฉายให้เห็นครอบครัวที่ไร้พ่อแต่ไม่ไร้การปกครองโดยพ่อ พ่อยังปกครองอยู่เช่นเดิมอยู่ในสำนึกของคนใต้ปกครอง (govermentality)
ความเชื่อเซนที่มีพระพุทธเจ้าเป็นศูนย์กลางและท้าทายคริสต์ศาสนา (ซึ่งเป็นเอกเทวนิยมเช่นเดียวกัน) รวมไปถึงศิลปะมินิมอลที่เพียงเปลี่ยนย้ายจากการบรรลุไปถึงพระเจ้าเป็นความสมบูรณ์แบบ และแน่นอนว่ากรอบความคิดพระผู้เป็นเจ้าแต่เพียงผู้เดียวก็นำไปสู่แนวคิดรวบอำนาจไว้ที่ศูนย์กลาง (centralization)
ความน่าสนใจของแนวคิดฮาวทู (How to) ที่เกิดมาในรัฐสมัยใหม่ซึ่งมาพร้อมๆกับแนวคิดเสรีนิยมว่าด้วยการกำหนดตัวตนได้เอง (self-determinism) ความอิสระของปัจเจคชน และชาตินิยมที่เข้ามาหลังสงครามโลกครั้งที่ 1 โดยสหรัฐฯ เริ่มแผ่ขยายอำนาจเข้ามาแทนที่ชาติยุโรป สหรัฐฯ เข้ามาเสนอแผนการพัฒนาเศรษฐกิจและสร้างความเป็นพลเมือง (citizen) ภายใต้ความเป็นรัฐให้กับเรา
ความน่าสนใจของลัทธิชาตินิยมนี่เองที่ธเนศ วงศ์ยานนาวาเสนอว่า ในรัฐโลกวิสัย (secular state) ถูกใช้เป็นเครื่องมือในการชักจูงผู้คนไม่ต่างจากที่ศาสนจักรเคยใช้พระเจ้าเป็นข้ออ้าง เพราะแม้ประเทศยุโรปอย่างสวีเดนที่จีนไปเรียนต่อ ดูมีความเป็นเหตุเป็นผลมาก เป็นประเทศที่มีการมอบรางวัลทางวิทยาศาสตร์อย่างโนเบลไพรซ์ และเปิดรับวัฒนธรรมต่างชาติ แต่ประเทศสวีเดนก็เป็นรัฐโลกวิสัยที่ยังเต็มไปด้วยความเชื่ออย่างลุ่มลึก เพราะด้วยเส้นทางที่รัฐศาสนาได้ปูมาให้อย่างยาวนาน เดิมทีพื้นที่แถบนี้มีความเชื่อนอกรีตของกลุ่มนอร์ดิกมาหลายพันปีก่อน จนกระทั่งคริสต์คาธอลิกเข้ามา และถูกขับไล่โดยกลุ่มลูเธอแรนด์ในเวลาต่อมา
ประวัติศาสตร์สวีเดนเต็มไปด้วยความรุนแรงของการเข่นฆ่ากันเพราะศาสนาและความเชื่อ แต่หลังจากการสิ้นพระชนม์ของพระเจ้าชาร์ลที่ 12 สวีเดนกลายเป็นประเทศที่สงบร่มเย็น ไม่ได้ต้องการสร้างชาติที่ยิ่งใหญ่ และวางตัวเป็นกลางในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1 และ 2 เปลี่ยนประเทศไปสู่สังคมอุตสาหกรรม สร้างสหภาพแรงงาน นับตั้งแต่ปี 1951 รัฐก็ให้เสรีภาพประชาชนในการนับถือศาสนาและกลายเป็นรัฐโลกวิสัย
สวีเดนพบปัญหาของสิ่งที่เรียกว่าภาวะหลัง-โลกวิสัย (post-secular society) คือประเด็นเรื่องผู้อพยพจากโลกาภิวัฒน์ สวีเดนเป็นหนึ่งในประเทศอียูที่รับชาวต่างชาติมากที่สุดนับตั้งแต่วิกฤตการอพยพในปี 2015 ลัทธิคลั่งชาติและกระแสหวาดกลัวชาวต่างชาติได้ถูกปลุกขึ้นโดยพรรคการเมืองฝ่ายขวาอย่าง Sweden Democrats
ในอดีตโบสถ์ของสวีเดนอยู่ภายใต้การอุปถัมภ์ของกษัตริย์ (โบสถ์ของสวีเดนที่ก่อตั้งตั้งแต่ยุคกลาง แยกตัวออกจากรัฐตั้งแต่ปี 2000) หนึ่งในผู้นำชื่อ Lewi Pethrus ก็ได้เอาลัทธิ Pentecostal มาจากแอลเอ (ลัทธินี้เชื่อเรื่องการรักษาด้วยอำนาจของพระเจ้า) กลุ่มนี้เองได้ให้กำเนิดพรรค Christain Democrats ซึ่งปัจจุบันได้ร่วมมือกับพรรคฝ่ายขวาอย่าง Sweden Democrats ออกนโยบายคลั่งชาติต่อต้านผู้อพยพ
การเลือกตั้งครั้งล่าสุด พรรค Sweden Democrats ที่ต่อต้านชาวต่างชาติ นิยมลัทธินีโอนาซี และต้องการให้สวีเดนออกจากอียู (Swexit) มีผู้สนับสนุนหลักคือกลุ่มชนชั้นแรงงานเพศชาย พรรคได้รับการโหวตกว่าร้อยละ 17.6 รวมไปถึงพรรค Liberals ที่ได้รับการโหวต 5.5% ก็มีผู้นำพรรค Nyamko Sabuni เป็นผู้หญิงชาวสวีเดนเชื้อสายแอฟริกัน มีนโยบายอนุรักษ์นิยมต่อต้านชาวต่างชาติ
ความน่าสนใจประเทศสวีเดนที่มีระบอบการปกครองแบบรัฐสวัสดิการ (welfare state) ที่พรรคการเมืองบางพรรคใช้ในการหาเสียงในช่วงการเลือกตั้งที่ผ่านมา (หรือถ้าสังเกตเห็นสีของเชือกที่จีนใช้ผูกถุงดำ) รัฐที่ไทยใฝ่หา ฝันที่จะไปถึง รัฐที่อุ้มชูคนทุกคนบนฐานของความเท่าเทียม (ตามสิทธิพลเมือง หากคุณเป็นคนในรัฐนั้น) กระแสของรัฐสวัสดิการดังขึ้นอีกครั้งเมื่อมีการฉายภาพยนตร์ Heartbound: A Different Kind of Love Story (2018) หญิงอีสานเชื่อมโยงตัวเองในฐานะพลเมืองโลกมากกว่าภายใต้รัฐไทย เธอหาที่ทางของตนในรัฐที่ตอบแทนภาษีที่เธอจ่ายให้ได้คุ้มค่ามากกว่า
รัฐสวีเดนนี่เองที่ภายนอกเป็นประเทศที่เจริญแล้ว ความเชื่อนอกรีตก็ยังมีให้เห็นได้ตลอด ศาสนายังมีอิทธิพลกับผู้คนภายใต้รัฐ และแน่นอนว่าเลือดของความเป็นชาตินิยมยังเข้มข้นไม่เสื่อมคลาย จีนที่แม้จะมีโอกาสไปใช้ชีวิตในรัฐที่เจริญแล้ว แต่เธอก็ยังติดหล่มกับอำนาจเพศชายที่กดทับเธอ (และเธอก็ใฝ่หา) เธอสลัดมันไม่ออกจนวินาทีสุดท้ายของหนัง เปียโนที่พ่อเคยเล่นได้หายไปแล้ว เอ็มที่จากเธอไปสิงคโปร์ แต่เธอก็ยังโกหกเพื่อนรักว่าความสัมพันธ์ยังงดงามเช่นเคยหรือเธอโกหกตัวเองว่าเธอสลัดพ่อออกจากใจเธอไปได้แล้ว
การสวมถุงมือ “สีเหลือง” ทิ้งขยะแห่งความทรงจำของจีน (ตามหลักมินิมอล) หรือเจย์ (ผู้ยึดหลักของ มาริเอะ คนโดะ ผู้แต่งบ้านตามแนวคิดเซน) เฉกเช่น “ธานอส” ที่ล้างเผ่าพันธุ์สิ่งมีชีวิตจึงไม่ต่างอะไรจากองค์อธิปัตย์ที่ตั้งตนเหนือมนุษย์ผู้อื่น การตั้งกฎว่าใครหรืออะไรจะถูกทิ้งถูกกำจัด ใครเป็นคอมมิวนิสต์ ใครเป็นพวกหนักแผ่นดิน ใครคือต่างด้าว จึงแสดงถึงอำนาจแห่งองค์อธิปัตย์ที่กระทำตนใกล้เคียงพระเจ้า
ตราบใดที่ศาสนายังเกี่ยวโยงกับอำนาจรวมศูนย์ของรัฐ พระที่เทศให้คนฆ่ากันได้อย่างสบายใจได้ ลัทธิเซนที่สร้างความชอบธรรมให้ฟาสซิสต์ สถาปัตย์มินิมอลที่เป็นรสนิยมของผู้ลากมากดีและเครื่องฉาบหน้าปกปิดความแร้นแค้นเน่าเฟะของระบบทุนนิยม ความเชื่อรักษาโรคที่ปลุกเร้าให้คนเกลียดผู้อพยพในรัฐยูโทเปีย
สิ่งเหล่านี้เองที่ทำให้ความคิดว่าพัฒนาการประวัติศาสตร์เป็นแบบเส้นตรง (unilinear) เช่นการ มุปอร หรือแม้แต่เดินหน้าประเทศไทย ไม่อาจเป็นไปได้ในโลกสมัยใหม่ภายใต้โครงสร้างรัฐประชาชาติ นั่นเพราะอดีต ปัจจุบัน และอนาคตต่างเคลื่อนตัวไปพร้อมกัน ไม่ว่าเราจะอยู่ในรัฐเส็งเคร็งสิ้นหวัง หรือรัฐที่เราหวังว่าชาติหน้าจะได้ไปเกิดและเติบโตที่นั่นก็ตาม
- ปรีดี หงษ์สต้น. ธเนศ วงศ์ยานนาวา. D. T. Suzuki · เซน กับ พุทธสมัยใหม่. สัตตะ. 2019
- ศรายุทธ อินทร์ประยูร. 2560. แนวความคิดและกระบวนแบบในศิลปะมินิมอลอาร์ตที่ได้รับอิทธิพลจากปรัชญาเซน
- ณรงค์ โอถาวร. ธเนศ วงศ์ยานนาวา. ลัทธิจุลนิยม กับ สถาปัตยกรรม. สัตตะ. 2018
- Sutherland S. 10 FUNDAMENTALS OF RELIGION IN SWEDEN. 2019
- ปรีดี หงษ์สต้น. ธเนศ วงศ์ยานนาวา. ศาสนาในรัฐไม่มีศาสนา. สัตตะ. 2019
-พิพัฒน์ พสุธารชาติ. Post-Secular Society ฮาเบอร์มาสกับสังคมแบบหลังฆราวาส. Illuminations Edition. 2562
- สมคิด พุทธศรี. แผนที่สร้างชาติ: จากสงครามเย็นสู่แผนที่ดิจิทัล – คุยกับเก่งกิจ กิติเรียงลาภ. the101.world. 2018
#ฮาวทูทิ้ง
!SPOILER ALERT!
.
.
.
.
.
การเน้นความสำคัญของปัจเจคชน จงประหยัด จงขยันหมั่นเพียร ชนชั้นแรงงานต้องพยายามปรับปรุงและพึ่งพาตนเองหรือ Self Help ปรากฎอยู่ในหนังสือของ Samuel Smiles ที่ถูกตีพิมพ์ออกมาในปี ค.ศ. 1859 รวมไปถึงทฤษฎีการคัดเลือกตามธรรมชาติของ Charles Darwin ซึ่งพูดถึงสิ่งมีชีวิตที่ปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดล้อมเท่านั้นถึงจึงจะอยู่ได้ หรือผู้อยู่รอดคือผู้ที่เหมาะสมที่สุด นักชาตินิยมชาวตะวันตกได้นำแนวคิดเหล่านี้มาใช้ขยายอำนาจตนเอง และมีอิทธิพลอย่างมากกับจักรวรรดินิยมในญี่ปุ่นตั้งแต่ปลายศตวรรษที่ 19
ชนชั้นนำญี่ปุ่นมีความเชื่อว่าถ้าจะเอาชนะตะวันตกได้ต้องเรียนรู้ พัฒนา และเข้าร่วมกับชาติตะวันตก นำไปสู่การขยายอำนาจในดินแดนต่างๆ ได้แก่ การแข่งขันกับจีนเหนือเกาหลีช่วงทศวรรษ 1880 ญี่ปุ่นใช้กระบวนการขูดรีดมิได้ต่างจากชาติตะวันตกปกครองในเอเชียและแอฟริกา สิ่งเหล่านี้ทำให้แนวคิดชาตินิยมที่มีอยู่ดั้งเดิมของญี่ปุ่นเข้มข้นขึ้น
ญี่ปุ่นมีความพยายามส่งออกศาสนาพุทธส่วนเหนือ (Northern Buddhism) แบบมหายานได้แก่ นิกายเซน ให้ชาติตะวันตกเห็นว่ามีความเหนือกว่าพุทธส่วนใต้ (Southern Buddhism) หรือแบบเถรวาทที่มีศูนย์กลางอยู่ที่ซีลอน (หรือศรีลังกา) นำโดยพระอนาคาริก ธรรมปาละซึ่งอยู่ภายใต้การปกครองของอังกฤษ
Soyen Shaku เป็นบุคคลที่มีอิทธิพลกับการแผ่ขยายคำสอนแบบพุทธเซนเข้าสู่โลกตะวันตกในช่วงที่ญี่ปุ่นกำลังผันตัวเองเข้าเป็นหนึ่งในมหาอำนาจโลก เป็นรากฐานให้กับวัฒนธรรมในเขตรัฐแคลิฟอร์เนียและกระจายไปทั่วโลกในเวลาต่อมา Shaku บวชเรียนเป็นพระเถรวาทในช่วงแรกที่วัดในอาณานิคมอังกฤษก่อนที่จะไปเผยแพร่ที่โตเกียวและชิคาโกในเวลาต่อมา ที่นั่นคำสอนและวิธีการนั่งสมาธิของ Shaku ถูกแปลเป็นภาษาอังกฤษโดยพอล คารัส นักวิชาการด้านศาสนาและเจ้าของสำนักพิมพ์
นอกจากนี้ Shaku ยังดำรงตำแหน่งเป็นอนุศาสนาจารย์ในกองทัพญี่ปุ่น เขายังเคยกล่าวว่าบางครั้งสงครามก็เป็นสิ่งที่ต้องเกิดขึ้นเพื่อธำรงไว้ซึ่งความสามัคคีของชาติ และในท้ายที่สุดญี่ปุ่นก็เอาชนะรัสเซียได้ในสงครามญี่ปุ่น-รัสเซียในปี ค.ศ. 1904-1905
Shaku เดินทางเผยแพร่เซนในยุโรปและอเมริกา หลังจากญี่ปุ่นเอาชนะรัสเซีียได้ แนวคิดเซนได้ถูกนำไปเปรียบเทียบว่าดีกว่าแนวคิดของศาสนาคริสต์ (พร้อมๆกับที่ศาสนาคริสต์ถูกท้าทายและเสื่อมศรัทธาจากแนวคิดวิทยาศาสตร์) และพุทธแบบอื่นๆ
แนวคิดเซนได้ถูกทำให้ยิ่งใหญ่ขึ้นไปอีกเมื่อลูกศิษย์ของ Shaku คือ D. T. Suzuki ผู้ทำให้งานของอาจารย์ตนเองและแนวคิดเซนได้รับการยอมรับไปทั่วโลก ด้วยการตีพิมพ์ Outlines of Mahayana Buddhism ในปี ค.ศ. 1907 ถือเป็นพุทธที่มีชัยในสงครามและดีเลิศกว่าพุทธแบบอื่น
แนวคิดเซนได้แก่ การกินอาหาร นั่งสมาธิ และรักษาโรคได้รับความนิยมอย่างมากในแคลิฟอร์เนีย พร้อมๆกับการเอาแนวคิดเซนเข้ากับการขยายอำนาจของกองทัพญี่ปุ่นและฝ่ายอักษะในสงครามโลก ข้อเขียนของ D. T. Suzuki ได้ถูกเอาไปใช้ในการปกครองของเผด็จการในอิตาลี รวมถึงมีหลักฐานที่ถูกเปิดเผยโดย Brian Victoria (2012) นักวิชาการศาสนาว่า D. T. Suzuki เคยสนับสนุนการปกครองของพรรคนาซีเยอรมัน
ชาวตะวันตกหันมาสนใจคำสอนของเซนเพราะมีแนวทางที่สอดคล้องกับหลักวิทยาศาสตร์ แนวคิดเซนเน้นเรื่องการตรัสรู้หรือ Satori (悟り) การตัดขาดจากอวิชา ตัณหา จนเข้าสู่การหลุดพ้นหรือความว่าง นิกายเซนแพร่หลายในชิคาโกและซานฟราซิสโก จนกระทั่งหลังสงครามโลกที่สอง ช่วงทศวรรษที่ 1960 เกิดกระแสศิลปะมินิมอล (Minimal art) ซึ่งได้รับอิทธิพลอย่างสูงจากเซน ซึ่งเน้นที่ความเรียบง่าย (simplicity) และนำเสนอเพียงแก่นแท้ (essensiality) ที่มาจากสวนหินซึ่งเน้นความว่างของพื้นที่เปิด หรือ Ma (間) และ wabi-sabi (侘寂) ที่ให้คุณค่ากับคุณภาพของสิ่งของธรรมดา
ศิลปะมินิมอลเน้นความเรียบง่าย ไม่ใช้สีฉูดฉาด ไม่แสดงอัตลักษณ์ (Identity) เนื้อหา หรืออารมณ์ของศิลปิน "Less is more" หรือน้อยแต่มาก เป็นคติที่ถูกมองว่าเป็นหนึ่งในต้นธารของศิลปะการออกแบบมินิมอล มีที่มาจาก Ludwig Mies van der Rohe ผู้บริหารโรงเรียนศิลปะ Bauhaus ในช่วง ค.ศ. 1930-1933 ก่อนจะถูกสั่งให้ปิดตัวโดยพรรคนาซีเพราะเป็นศูนย์กลางของปัญญาชนผู้นิยมแนวคิดคอมมิวนิสต์ โดยมีเป้าหมายคือการออกแบบเป็นไปเพื่อแก้ปัญหาในสังคม
ปลายทศวรรษที่ 1980 ศิลปะมินิมอลถูกเปลี่ยนให้กลายเป็นของฟุ้งเฟ้อ มีสถาปนิกคนสำคัญคือ John Pawson สถาปนิกชาวอังกฤษที่ใช้แนวคิดมินิมอลในการสรรค์สร้างงานเป็นหลัก เขาเป็นลูกคนสุดท้อง เติบโตมาในครอบครัวเจ้าของอุตสาหกรรมทอผ้าที่ร่ำรวยในยอร์คเชียร์ เรียนใน Architectural Association School of Architecture สถานศึกษาราคาแพงสักพักก็ลาออก เคยใช้ชีวิตอยู่ที่ญี่ปุ่นกว่าหกปีและเกือบจะบวชเป็นพระนิกายเซน เขาออกแบบห้องโชว์ให้ Calvin Klein แนวคิดมินิมอลถูกนำไปใช้ในการออกแบบทั้งโต๊ะ เก้าอี้ จนถึงโทรศัพท์มือถือ
ธเนศ วงศ์ยานนาวาเสนอว่าการนำแนวคิดมินิมอลไปใช้อย่างการเปิดเพนต์เฮาส์ใจกลางเมืองให้สถาปนิกมินิมอลไปออกแบบเป็นวิถีของคนร่ำรวย ชีวิตที่ดี (good life) คือไม่ต้องพกอะไรติดตัวแม้กระทั่งเครดิตการ์ดหรือเงินสด มีของน้อยชิ้นอยู่ในบ้าน เลือกเก็บเฉพาะของที่จำเป็น หรือ “การที่ไม่ต้องอวดอะไร นี่คือซูปเปอร์อวด”
การออกแบบมินิมอลจึงเป็นการทำสิ่งที่พากเพียรอย่างสูง (effort) ให้สมบูรณ์ที่สุด เกลาทุกขั้นตอน ทำลายหลายสิ่งเพื่อให้ได้แก่นแท้ หรือที่ธเนศ วงศ์ยานนาวาบอกว่างานของ Pawson จึงไม่ต่างจากพระ/นับบวชบำเพ็ญเพียรขั้นสุด ฉันแต่ข้าวเปล่าๆกับน้ำแค่นั้น ไม่ได้ปรุงแต่งสิ่งใดลงไป หรือการตัดกามกิเลสออก ตัดจากรักโลภโกรธหลง ไม่ต้องการอะไรที่หวือหวา งานของ Pawson จึงเสนอสิ่งที่เรียกว่าความบริสุทธิ์ของชาวตะวันตก (purity) งานของเขาจะมีสีขาวเป็นองค์ประกอบสำคัญ เช่นการใช้หินอ่อนสีขาวที่ไม่มีลวดลายและไม่มีรอยต่อ
โดยสรุปแล้วปรัชญาของเซนและศิลปะมินิมอลจึงเป็นแนวคิดที่เชื่อในสารัตถะ (essence) หรือแก่นแกนความจริงที่ตายตัวในฐานะเป็นอนัตตา ตรงข้ามกับมิเชล ฟูโกต์กลับมองว่าอัตตาหรือ being กลับเป็นสิ่งไม่หยุดนิ่งและเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ (dynamic) หรือที่ Deleuze และ Guattari พูดถึงไรโซม (rhizome) หรือรากไม้ที่เคลื่อนที่ในแนวระนาบ ต่างจากต้นไม้ใหญ่ที่ทำตนเป็นแก่นแท้ (essence) และแตกรากย่อยออกไปที่เป็นแนวคิดแบบรวมศูนย์และมีลำดับชั้นเหมือนแนวคิดรัฐ หรือโครงสร้างประชาน (cognitive structure) ที่อารมณ์ความรู้สึกและความต้องการทางเพศถูกกดทับปกปิดให้มิดชิด
สถาปัตยกรรมแบบมินิมอลจึงเป็นการใฝ่ฝันถึงความสมบูรณ์แบบของตัวตนที่ขาดหาย (lack) เช่นเดียวกับจีน หญิงสาวที่เพิ่งกลับจากเรียนที่สวีเดน เมื่อชิ้นส่วนที่เธอทำตกหล่นคือความสัมพันธ์กับเพศชาย คล้ายกับปมอิเล็คตราในเพศหญิง หรืออิดิปุสในผู้ชาย เธอยังตกค้างกับความสัมพันธ์แบบชาย-หญิง หรือพ่อ-ลูก ซึ่งความสัมพันธ์เช่นนี้วางอยู่บนความไม่เท่าเทียมของอำนาจ เธอยังติดค้างกับพ่อผู้ปกครองที่เปลี่ยนแปลงไปตลอดกาล พ่อที่เคยมอบความร่มเย็นให้กับครอบครัว พ่อที่เคยเป็นที่พึ่งให้กับครอบครัว ภาพปัจจุบันจึงฉายให้เห็นครอบครัวที่ไร้พ่อแต่ไม่ไร้การปกครองโดยพ่อ พ่อยังปกครองอยู่เช่นเดิมอยู่ในสำนึกของคนใต้ปกครอง (govermentality)
ความเชื่อเซนที่มีพระพุทธเจ้าเป็นศูนย์กลางและท้าทายคริสต์ศาสนา (ซึ่งเป็นเอกเทวนิยมเช่นเดียวกัน) รวมไปถึงศิลปะมินิมอลที่เพียงเปลี่ยนย้ายจากการบรรลุไปถึงพระเจ้าเป็นความสมบูรณ์แบบ และแน่นอนว่ากรอบความคิดพระผู้เป็นเจ้าแต่เพียงผู้เดียวก็นำไปสู่แนวคิดรวบอำนาจไว้ที่ศูนย์กลาง (centralization)
ความน่าสนใจของแนวคิดฮาวทู (How to) ที่เกิดมาในรัฐสมัยใหม่ซึ่งมาพร้อมๆกับแนวคิดเสรีนิยมว่าด้วยการกำหนดตัวตนได้เอง (self-determinism) ความอิสระของปัจเจคชน และชาตินิยมที่เข้ามาหลังสงครามโลกครั้งที่ 1 โดยสหรัฐฯ เริ่มแผ่ขยายอำนาจเข้ามาแทนที่ชาติยุโรป สหรัฐฯ เข้ามาเสนอแผนการพัฒนาเศรษฐกิจและสร้างความเป็นพลเมือง (citizen) ภายใต้ความเป็นรัฐให้กับเรา
ความน่าสนใจของลัทธิชาตินิยมนี่เองที่ธเนศ วงศ์ยานนาวาเสนอว่า ในรัฐโลกวิสัย (secular state) ถูกใช้เป็นเครื่องมือในการชักจูงผู้คนไม่ต่างจากที่ศาสนจักรเคยใช้พระเจ้าเป็นข้ออ้าง เพราะแม้ประเทศยุโรปอย่างสวีเดนที่จีนไปเรียนต่อ ดูมีความเป็นเหตุเป็นผลมาก เป็นประเทศที่มีการมอบรางวัลทางวิทยาศาสตร์อย่างโนเบลไพรซ์ และเปิดรับวัฒนธรรมต่างชาติ แต่ประเทศสวีเดนก็เป็นรัฐโลกวิสัยที่ยังเต็มไปด้วยความเชื่ออย่างลุ่มลึก เพราะด้วยเส้นทางที่รัฐศาสนาได้ปูมาให้อย่างยาวนาน เดิมทีพื้นที่แถบนี้มีความเชื่อนอกรีตของกลุ่มนอร์ดิกมาหลายพันปีก่อน จนกระทั่งคริสต์คาธอลิกเข้ามา และถูกขับไล่โดยกลุ่มลูเธอแรนด์ในเวลาต่อมา
ประวัติศาสตร์สวีเดนเต็มไปด้วยความรุนแรงของการเข่นฆ่ากันเพราะศาสนาและความเชื่อ แต่หลังจากการสิ้นพระชนม์ของพระเจ้าชาร์ลที่ 12 สวีเดนกลายเป็นประเทศที่สงบร่มเย็น ไม่ได้ต้องการสร้างชาติที่ยิ่งใหญ่ และวางตัวเป็นกลางในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1 และ 2 เปลี่ยนประเทศไปสู่สังคมอุตสาหกรรม สร้างสหภาพแรงงาน นับตั้งแต่ปี 1951 รัฐก็ให้เสรีภาพประชาชนในการนับถือศาสนาและกลายเป็นรัฐโลกวิสัย
สวีเดนพบปัญหาของสิ่งที่เรียกว่าภาวะหลัง-โลกวิสัย (post-secular society) คือประเด็นเรื่องผู้อพยพจากโลกาภิวัฒน์ สวีเดนเป็นหนึ่งในประเทศอียูที่รับชาวต่างชาติมากที่สุดนับตั้งแต่วิกฤตการอพยพในปี 2015 ลัทธิคลั่งชาติและกระแสหวาดกลัวชาวต่างชาติได้ถูกปลุกขึ้นโดยพรรคการเมืองฝ่ายขวาอย่าง Sweden Democrats
ในอดีตโบสถ์ของสวีเดนอยู่ภายใต้การอุปถัมภ์ของกษัตริย์ (โบสถ์ของสวีเดนที่ก่อตั้งตั้งแต่ยุคกลาง แยกตัวออกจากรัฐตั้งแต่ปี 2000) หนึ่งในผู้นำชื่อ Lewi Pethrus ก็ได้เอาลัทธิ Pentecostal มาจากแอลเอ (ลัทธินี้เชื่อเรื่องการรักษาด้วยอำนาจของพระเจ้า) กลุ่มนี้เองได้ให้กำเนิดพรรค Christain Democrats ซึ่งปัจจุบันได้ร่วมมือกับพรรคฝ่ายขวาอย่าง Sweden Democrats ออกนโยบายคลั่งชาติต่อต้านผู้อพยพ
การเลือกตั้งครั้งล่าสุด พรรค Sweden Democrats ที่ต่อต้านชาวต่างชาติ นิยมลัทธินีโอนาซี และต้องการให้สวีเดนออกจากอียู (Swexit) มีผู้สนับสนุนหลักคือกลุ่มชนชั้นแรงงานเพศชาย พรรคได้รับการโหวตกว่าร้อยละ 17.6 รวมไปถึงพรรค Liberals ที่ได้รับการโหวต 5.5% ก็มีผู้นำพรรค Nyamko Sabuni เป็นผู้หญิงชาวสวีเดนเชื้อสายแอฟริกัน มีนโยบายอนุรักษ์นิยมต่อต้านชาวต่างชาติ
ความน่าสนใจประเทศสวีเดนที่มีระบอบการปกครองแบบรัฐสวัสดิการ (welfare state) ที่พรรคการเมืองบางพรรคใช้ในการหาเสียงในช่วงการเลือกตั้งที่ผ่านมา (หรือถ้าสังเกตเห็นสีของเชือกที่จีนใช้ผูกถุงดำ) รัฐที่ไทยใฝ่หา ฝันที่จะไปถึง รัฐที่อุ้มชูคนทุกคนบนฐานของความเท่าเทียม (ตามสิทธิพลเมือง หากคุณเป็นคนในรัฐนั้น) กระแสของรัฐสวัสดิการดังขึ้นอีกครั้งเมื่อมีการฉายภาพยนตร์ Heartbound: A Different Kind of Love Story (2018) หญิงอีสานเชื่อมโยงตัวเองในฐานะพลเมืองโลกมากกว่าภายใต้รัฐไทย เธอหาที่ทางของตนในรัฐที่ตอบแทนภาษีที่เธอจ่ายให้ได้คุ้มค่ามากกว่า
รัฐสวีเดนนี่เองที่ภายนอกเป็นประเทศที่เจริญแล้ว ความเชื่อนอกรีตก็ยังมีให้เห็นได้ตลอด ศาสนายังมีอิทธิพลกับผู้คนภายใต้รัฐ และแน่นอนว่าเลือดของความเป็นชาตินิยมยังเข้มข้นไม่เสื่อมคลาย จีนที่แม้จะมีโอกาสไปใช้ชีวิตในรัฐที่เจริญแล้ว แต่เธอก็ยังติดหล่มกับอำนาจเพศชายที่กดทับเธอ (และเธอก็ใฝ่หา) เธอสลัดมันไม่ออกจนวินาทีสุดท้ายของหนัง เปียโนที่พ่อเคยเล่นได้หายไปแล้ว เอ็มที่จากเธอไปสิงคโปร์ แต่เธอก็ยังโกหกเพื่อนรักว่าความสัมพันธ์ยังงดงามเช่นเคยหรือเธอโกหกตัวเองว่าเธอสลัดพ่อออกจากใจเธอไปได้แล้ว
การสวมถุงมือ “สีเหลือง” ทิ้งขยะแห่งความทรงจำของจีน (ตามหลักมินิมอล) หรือเจย์ (ผู้ยึดหลักของ มาริเอะ คนโดะ ผู้แต่งบ้านตามแนวคิดเซน) เฉกเช่น “ธานอส” ที่ล้างเผ่าพันธุ์สิ่งมีชีวิตจึงไม่ต่างอะไรจากองค์อธิปัตย์ที่ตั้งตนเหนือมนุษย์ผู้อื่น การตั้งกฎว่าใครหรืออะไรจะถูกทิ้งถูกกำจัด ใครเป็นคอมมิวนิสต์ ใครเป็นพวกหนักแผ่นดิน ใครคือต่างด้าว จึงแสดงถึงอำนาจแห่งองค์อธิปัตย์ที่กระทำตนใกล้เคียงพระเจ้า
ตราบใดที่ศาสนายังเกี่ยวโยงกับอำนาจรวมศูนย์ของรัฐ พระที่เทศให้คนฆ่ากันได้อย่างสบายใจได้ ลัทธิเซนที่สร้างความชอบธรรมให้ฟาสซิสต์ สถาปัตย์มินิมอลที่เป็นรสนิยมของผู้ลากมากดีและเครื่องฉาบหน้าปกปิดความแร้นแค้นเน่าเฟะของระบบทุนนิยม ความเชื่อรักษาโรคที่ปลุกเร้าให้คนเกลียดผู้อพยพในรัฐยูโทเปีย
สิ่งเหล่านี้เองที่ทำให้ความคิดว่าพัฒนาการประวัติศาสตร์เป็นแบบเส้นตรง (unilinear) เช่นการ มุปอร หรือแม้แต่เดินหน้าประเทศไทย ไม่อาจเป็นไปได้ในโลกสมัยใหม่ภายใต้โครงสร้างรัฐประชาชาติ นั่นเพราะอดีต ปัจจุบัน และอนาคตต่างเคลื่อนตัวไปพร้อมกัน ไม่ว่าเราจะอยู่ในรัฐเส็งเคร็งสิ้นหวัง หรือรัฐที่เราหวังว่าชาติหน้าจะได้ไปเกิดและเติบโตที่นั่นก็ตาม
- ปรีดี หงษ์สต้น. ธเนศ วงศ์ยานนาวา. D. T. Suzuki · เซน กับ พุทธสมัยใหม่. สัตตะ. 2019
- ศรายุทธ อินทร์ประยูร. 2560. แนวความคิดและกระบวนแบบในศิลปะมินิมอลอาร์ตที่ได้รับอิทธิพลจากปรัชญาเซน
- ณรงค์ โอถาวร. ธเนศ วงศ์ยานนาวา. ลัทธิจุลนิยม กับ สถาปัตยกรรม. สัตตะ. 2018
- Sutherland S. 10 FUNDAMENTALS OF RELIGION IN SWEDEN. 2019
- ปรีดี หงษ์สต้น. ธเนศ วงศ์ยานนาวา. ศาสนาในรัฐไม่มีศาสนา. สัตตะ. 2019
-พิพัฒน์ พสุธารชาติ. Post-Secular Society ฮาเบอร์มาสกับสังคมแบบหลังฆราวาส. Illuminations Edition. 2562
- สมคิด พุทธศรี. แผนที่สร้างชาติ: จากสงครามเย็นสู่แผนที่ดิจิทัล – คุยกับเก่งกิจ กิติเรียงลาภ. the101.world. 2018
#ฮาวทูทิ้ง
▲
▼
รายการสั่งซื้อของฉัน
รายการสั่งซื้อของฉัน
ข้อมูลร้านค้านี้
ส่งข้อความติดต่อร้าน
เกี่ยวกับร้านค้านี้
ค้นหาสินค้าในร้านนี้
ค้นหาสินค้า
สินค้าที่ดูล่าสุด
บันทึกเป็นร้านโปรด
Join เป็นสมาชิกร้าน
แชร์หน้านี้
แชร์หน้านี้
↑
TOP เลื่อนขึ้นบนสุด
TOP เลื่อนขึ้นบนสุด
สินค้าในตะกร้า ({{total_num}} รายการ)
ขออภัย ขณะนี้ยังไม่มีสินค้าในตะกร้า
ราคาสินค้าทั้งหมด
฿ {{price_format(total_price)}}
- ฿ {{price_format(discount.price)}}
ราคาสินค้าทั้งหมด
{{total_quantity}} ชิ้น
฿ {{price_format(after_product_price)}}
ราคาไม่รวมค่าจัดส่ง
➜ เลือกซื้อสินค้าเพิ่ม